ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΜΕ ΚΟΡΝΙΖΕΣ

Αν φυλλομετρήσουμε τα «απομνημονεύματα» της κορνίζας είναι βέβαιο ότι θα βρούμε αμέτρητες αναφορές και ανέκδοτα γύρω από την συνειδητή και ασυνείδητη επιρροή που προκαλούσε και προκαλεί η κορνίζα στον καλλιτέχνη, στον λάτρη της τέχνης και στο ευρύ κοινό. Πάντα ο τρόπος πλαισίωσης του έργου έπαιζε ανάλογα τον ρόλο του προλόγου, του επιλόγου και της γέφυρας. Οι προβληματισμοί ήταν και είναι έντονοι και πάντα αναζητούν απαντήσεις για την ιδανικότερη εικαστική, καλλιτεχνική, αισθητική πρόταση που είναι σε θέση να προσφέρει ένα έργο.

Έχοντας ξεχωρίσει από τάσεις, εποχές και τεχνοτροπίες αναφέρουμε χαρακτηριστικές ιστορίες προβληματισμών, αντιλόγων και ενεργειών που θεωρούνται αποτυπώματα σφραγίδες των καλλιτεχνών στην ιστορία της τέχνης

Edgar Degas

Οι ιμπρεσιονιστές διατυπώνοντας τις τάσεις μοντερνισμού στην εποχή τους πραγματοποίησαν δραματικές αλλαγές στα προφίλ και στα χρώματα των κορνιζών που χρησιμοποίησαν. Βασιζόμενοι τις οπτικές θεωρίες Michel Eugene Chevreul (Μισέλ Εζέν Σεβρέλ 1786-1889) υιοθέτησαν το λευκό και το έντονο χρώμα στις κορνίζες των έργων τους.

Ο Edgar Degas (Εντγκάρ Ντεγκά, 1834-1917) ήταν από τους πρωτοπόρους στο να σχεδιάζει τις κορνίζες που χρησιμοποιούσε στα έργα του. Συνήθιζε να λέει ‹‹Είναι καθήκον του καλλιτέχνη να βλέπει το έργο του κατάλληλα πλαισιωμένο, σε αρμονία με τα χρώματά του και όχι μέσα σε μια οποιαδήποτε σκαλιστή χρυσή κορνίζα››.

Αυτό μάλιστα το πίστευε σε τέτοιο βαθμό που κάποτε όταν είχε πουλήσει ένα έργο του σε φίλο του μαζί με την κορνίζα και έτυχε μετά από λίγο καιρό να δει το έργο του κρεμασμένο στο σπίτι του φίλου του με άλλη κορνίζα, εξοργίστηκε τόσο που δεν δίστασε να ξεκρεμάσει το έργο, να το αφαιρέσει από την κορνίζα, να το πάρει και να σηκωθεί να φύγει χωρίς να του μιλήσει ποτέ ξανά.

Florine Stettheimer

Η Florine Stettheimer (Φλορίν Στετχάιμερ, 1871-1944) η αμερικανίδα εκκεντρική καλλιτέχνης η οποία στο καλλιτεχνικό της σαλόνι φιλοξενούσε καλλιτέχνες του κινήματος του μοντερνισμού, σχεδίασε το 1923 την κορνίζα για το πορτραίτο του φίλου της Marcel Duchamp (Μαρσέλ Ντυσάν 1887-1968), του περιβόητου βασιλιά της avant-garde, που είχε ζωγραφίσει η ίδια.

Πρόκειται για ένα πραγματικά ιδιοφυές δέσιμο κορνίζας και έργου που δεν μπορούν να υπάρξουν χωριστά. Εμπνευσμένη από τις γαλλικές κορνίζες με τα χρυσά σκαλίσματα, της εποχής του Λουδοβίκου του 15ου, δημιούργησε μια πρωτοποριακή κορνίζα με γκρι μέταλλο που χρησιμοποιούσε ο Duchamp έχοντας ενθέσει πάνω της επαναλαμβανόμενα τα αρχικά του ονόματος του.

Χάρις στην συγκεκομμένη κίνηση η κορνίζα προσθέτει μια μηχανιστική δυναμική στις εξωτερικές πλευρές του πορτραίτου επαναλαμβάνοντας τον επεκτεινόμενο κύκλο του ρολογιού που βλέπουμε στο κέντρο του πίνακα.

Εμπνευσμένη η Stettheimer από τις βασιλικές κορνίζες, δημιούργησε μια κορνίζα που πραγματικά ταιριάζει σε έναν βασιλιά.

Vincent Willem van Gogh

Ο Vincent Willem van Gogh, ( Βίνσεντ βαν Γκογκ, προφέρεται στα ολλανδικά: Βίνσεντ φαν Χοχ, 1853 –1890) έλεγε ότι «μια εικόνα χωρίς πλαίσιο είναι μια ψυχή χωρίς σώμα». Με αυτά του τα λεγόμενα τόνιζε την μεγάλη σημασία που είχε για τον ίδιο το πλαίσιο στην ζωγραφική και συχνά προβληματιζόταν ποιο είναι το καταλληλότερο πλαίσιο για τα έργα του.

Ακολουθώντας τις λευκές και χρωματιστές κορνίζες των ιμπρεσιονιστών και των μετά-ιμπρεσιονιστών ο van Gogh κατασκεύασε και χρωμάτισε πολλά πλαίσια για τα έργα του, είτε ξεχωριστό ξύλινα είτε κατευθείαν πάνω στον καμβά.

Δυστυχώς, από τις κορνίζες που κατασκεύασε ο ίδιος, μόνο μια έχει διασωθεί και αυτό οφείλεται στη άγνοια, στο περιρρέον κακό γούστο και στις καταστροφές που υπήρξαν με τα χρόνια.

Μελετώντας το έργο βλέπουμε την λύση που δίνει ο καλλιτέχνης στο πρόβλημα της σχέσης μεταξύ κορνίζας και έργου τέχνης. Εν ολίγοις βρισκόμαστε μπροστά στο εντυπωσιακό αποτέλεσμα όπου η κορνίζα αποτελεί προέκταση του έργου αλλά και συγχρόνως το εμπεριέχει.

Lynne Golob Gelfman

Τα τελευταία χρόνια έχουμε γίνει μάρτυρες μιας συζήτησης σχετικά με την αισθητική και την λειτουργική χρησιμότητα της κορνίζας-πλαισίου στα σύγχρονα έργα τέχνης. Θα λέγαμε ότι έχει ξεσπάσει ένας ιδιότυπος λεκτικός και σημασιολογικός πόλεμος, ‹‹ο πόλεμος της κορνίζας››, ο οποίος χαρακτηρίζεται από εκατέρωθεν επιχειρήματα κυρίως εικαστικής φύσης με αποτέλεσμα να αποδυναμώνεται έμμεσα ο αδιαμφισβήτητος ρόλος της κορνίζας στην διαχρονική προστασία του έργου τέχνης.

Προσεγγίζοντας και εμείς αυτόν τον προβληματισμό, απελευθερωνόμαστε από τα στερεότυπα και τις κατεστημένες ιδέες που εδράζουν στο μυαλό μας για την κορνίζα -πλαίσιο. Παραμένοντας συνεπείς στις επιδιώξεις μας, δηλαδή στην αισθητική και λειτουργική ένταξη του πλαισίου-κορνίζας στις σύγχρονες δημιουργίες του εικοστού πρώτου αιώνα, συμμετέχουμε ενεργά στην διαμόρφωση μιας καινούργιας εννοιολογικής προσέγγισης μεταξύ έργου τέχνης και πλαισίου.

Η καταξιωμένη Αμερικανίδα καλλιτέχνης Lynne Golob Gelfman μέσω του έντονα αφαιρετικού της έργου παρεμβαίνει ουσιαστικά με έναν ιδιοφυή τρόπο στη σχέση έργου - πλαισίου-κορνίζα.

Η Gelfman δημιουργεί τα έργα της επάνω σε ξύλινα τελάρα πάχους τουλάχιστον 7 εκατοστών χρησιμοποιώντας τεχνικές που βασίζονται σε πολλές και αλλεπάλληλες στρώσεις χρώματος. Το χρώμα από κάθε στρώση το αφήνει να τρέξει στο πλάι του τελάρου. Παρατηρώντας τις πλαϊνές πλευρές του τελάρου ενός ολοκληρωμένου έργου της, βλέπουμε, επί της ουσίας, την ιστορία δημιουργίας του έργου.

Χρησιμοποιώντας τον παραδοσιακό ρόλο της κορνίζας ως μεσολαβητή, τα, στην τρίτη διάσταση, όρια του έργου, μας προτρέπουν να επικεντρωθούμε στην φυσική του παρουσία και συμπληρώνουν δημιουργικά την κεντρική επιφάνεια προσφέροντας οπτική αντίστιξη χωρίς την προσθήκη κάποιας κατασκευής. Το αποτέλεσμα είναι απλό και συγχρόνως μεγαλειώδες: η καλλιτέχνης κατάφερε να διατηρήσει την αισθητική λειτουργικότητα της κορνίζας παραλείποντας την.

Henri Matisse

‹‹Οι τέσσερεις πλευρές μιας κορνίζας είναι από τα πιο σημαντικά στοιχεία ενός έργου και θα πρέπει να βρίσκονται σε πλήρη αρμονία με αυτό. Η εικόνα χωρίς πλαίσιο, είναι μία λίμνη χωρίς όχθη››

Το παραπάνω σχόλιο αποδίδεται στον Henri Matisse (Ανρί Ματίς 1869-1954), μίας από τις σημαντικότερες μορφές της μοντέρνας τέχνης.

Την άποψη αυτή φαίνεται να την ενσωματώνει με έναν ιδιαίτερο τρόπο στο έργο που δημιούργησε το 1911 με τον τίτλο The Red Studio. Ένα πραγματικό αριστούργημα, που μιλάει σε πολλά επίπεδα έχοντας την δύναμη να μας πείσει ότι παρατηρούμε την δημιουργική διεργασία ζωντανά.

Παρατηρώντας τον πίνακα, διακρίνουμε έργα με και χωρίς κορνίζες, όπως επίσης άδειες κορνίζες χωρίς έργα. Η κενή κορνίζα που βρίσκεται αριστερά του ρολογιού, κλασική με σκαλίσματα, φαίνεται να μας θέτει ερώτημα, σχετικά με την αποστολή μιας κορνίζας αυτού του είδους στα έργα μοντέρνας τέχνης του εικοστού αιώνα.

Ο καλλιτέχνης αμφισβητούσε έντονα τον μέχρι τότε διακοσμητικό ρόλο της κορνίζας που τις περισσότερες φόρες ταίριαζε καλύτερα με τον ύφος του χώρου που βρισκόταν παρά με το ίδιο το έργο.

Συγχρόνως υπονοεί και την ερώτηση: ποια είναι η κορνίζα που ταιριάζει στο έργο The Red Studio; Και η απάντηση που μάλλον δίνει είναι ότι το έργο δεν χρειάζεται κορνίζα.

Όσο και αν αυτό ακούγεται οξύμωρο ο Matisse επιβεβαιώνει την άποψη του για την κορνίζα στην οποία αναφερθήκαμε αρχικά, δηλώνοντας με τον πιο εμφατικό τρόπο ότι ακόμα και η απουσία κορνίζας είναι σημαντικό στοιχείο του έργου τέχνης.

Και κάτι κλασσικό…

Οι Ολλανδοί ζωγράφοι του 16ου και του 17ου αιώνα στεγάζονταν σε μικρά εργαστήρια μαγαζιά όπου μαζί με τα έργα τους κατασκεύαζαν και κορνίζες. Εκεί δεχόντουσαν τους πελάτες τους και σιγά σιγά σταμάτησαν να περιφέρονται για να πουλήσουν τα έργα τους. Χαρακτηριστικό ιστόρημα σχετικά με την αλλαγή αυτή αφορά τον μεγάλο Ρέμπραντ. Όταν οι συμφορές άρχισαν με το θάνατο της αγαπημένης του συζύγου Σάσκια και κατέληξαν στην οικονομική καταστροφή όπου έχασε το σπίτι του, τη τεράστια συλλογή του από έργα τέχνης και έμεινε κυριολεκτικά στον δρόμο επιβίωσε για ένα διάστημα από την κατασκευή κορνιζών.